Kök Nedir?
En az bir heceden ya da birden fazla heceden oluşan, sözcüğün en anlamlı ve sözcük bütünüyle anlam bakımından benzerlik gösteren en küçük yapı birimine kök denir.
Nasıl Bulunur?
Sözcüklerden hecelerden oluşmakta ve hecelerin birleşimiyle anlam kazanmaktadır. Sözcüklerin de en anlamlı hecesi kökleri olmaktadır.
Örnek verecek olursak;
“Sevgili“ sözcüğünün kökü “sev-“ fiil köküdür. Sağdan sola giderek hece hece ayırdığımızda en anlamlı kalan son hece ‘’sev-‘’ fiil kökü kalmaktadır. Bu yüzden kök olarak göstermekteyiz. Sözcüğün tümüyle de bağlantılı olduğunu şu şekilde anladık; sözcüğün ‘’sev-‘’ kökü ile sevgili sözcüğü arasında anlamsal olarak bir ilişki var.
Peki, bunu nasıl anlayacağız; “balık “ sözcüğünün kökünü ‘’bal’’ olarak aldığımızda, sözcüğün tümüyle olan bir ilişkisi yoktur. ‘’bal’’ ile ‘’balık’’ arasında anlamsal olarak fark çıkmaktadır. Birisi bir kanatlı bir hayvan türü olan arının bir besin ürünü, diğeri olan ‘’balık’’ ise denizdeki bir canlıyı ifade etmektedir. Bu yüzden, “balık“ sözcüğü kök halindedir.
Kökün Özellikleri:
1-Kök, değişikliğe uğramaz; ek, değişikliğe uğrar.
2-Kök, sözcüğün anlamı olan en küçük hecesi olarak kabul edilir.
3-Köke sözcüğün sağ tarafından doğru eleme yapılarak ulaşılır. Sondan eklemeli bir dilimiz olduğundan böyledir.
Kökler dörde ayrılır;
–İsim(Ad) Kök
-Fiil(Eylem) Kök
-Sesteş Kök
-Ortak Kök
A.İsim (Ad) Kökleri
“-mek,-mak “ ekleri almayan; varlıklara, kavramlara, nesnelere isim olmuş köklerdir. Cümlelerde isim soylu sözcüklerden olan, “zarf, sıfat, edat, bağlaç vb.’’ gibi görevlerde de olabilir.
Örnekler:
göz, balık, kalem, sağ, biz…
Yansıma köklerde isim köklere girmektedir.
Örnekler:
pat, fış, vız, güm…
B.Fiil (Eylem) Kökleri
Sözcüğün “-mek,-mak “ eki alabilen köküne denir. Cümlede iş ve hareket barındıran köklere de denilmektedir.
Örnekler:
vur-, kır-, at-, süz-, çal-, ver-…
Atıştırmalık soru:
“dalgıç“ sözcüğünün kökü nedir?
Cevap: Kökü “dal-“ dır, mastar eki olan “-mak“ gelirse “dalmak“ eylemi olmaktadır. “dalmak“ sözcüğü anlamlı olduğu için fiil köktür.
C.Ortak Kökler
Cümlede hem isim hem fiil olarak görev alabilen, aralarında anlam ilişkisi olan köklere denir.
boya – mak (eylem kök)
boya (isim kök)
D.Sesteş Kök
Aralarında anlam ilişkisi olmayan ama yazılışları, okunuşları aynı olan köklerdir.
–kan: İnsanın damarlarında gezen kırmızı sıvı
-kan-mak : Bir eylem olan inanmaktır.